Bütün Detayları ile Zengezur Koridoru

Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki 2. Dağlık Karabağ Savaşını bitirmek için 10 Kasım 2020 tarihinde imzalanan ateşkes anlaşmasına göre “Ermenistan, insanların ve yüklerin iki yönde hareketini organize etmek amacıyla Azerbaycan’ın batısındaki bölgeler ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında ulaşım iletişimini sağlayacaktır. Ulaşımın kontrolü, Rusya Sınır Güvenlik Servisi tarafından sağlanacak. Tarafların anlaşmaya varması durumda, Nahçıvan ve Azerbaycan arasında yeni ulaşım ağları inşa edilecek.”

Zangezur Koridoru, Ermenistan’ın Syunik bölgesinden geçerek Azerbaycan’dan Nahçıvan Özerk Cumhuriyetine uzanan 43 kilometrelik bir yol olup Azerbaycan’da Horadiz-Agbend otoyoluna ve Türkiye’de ise Nahçıvan-Iğdır-Kars demir yoluna ve otoyoluna bağlanır. Azerbaycan’ın Zengezur dediği bu bölge, ileride açılacak kara yolu ve demir yolu ile, sadece Azerbaycan’ı doğrudan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne ve dolayısıyla Türkiye’ye bağlamayıp Orta Koridor için çok önemli bağlantı noktası durumuna geldi.

Zangezur Koridoru, Azerbaycan’dan Türkiye’ye gidiş-dönüş güzergahını kısaltıyor. Şu anda Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, Kafkasya ötesi uluslararası taşımacılıkta kullanılıyor. Yük trenlerinin Gürcistan topraklarından 250 km geçmesi gerekirken, Zangezur Koridoru boyunca 43 km yol kat etmesi gerekiyor. Türkiye ile Azerbaycan arasındaki mesafenin yaklaşık 350 km kısalacak olması, mal taşımacılığı için büyük zaman ve para tasarrufu sağlayacak. Daha fazlası ise Çin’den Avrupa’ya mal hareketini Çin için olumlu etkileyecek.

İki ülke, ateşkes sonrası nihai barış anlaşması yapmamıştı. Azerbaycan, bu madde ile iki ülkenin Zengezur Koridoru konusunda anlaşmış olduğunu öne sürmesine rağmen Ermenistan, ulaşım yollarının açılmasını desteklediğini ancak bu maddede Zengezur adının kullanılmadığı gibi Azerbaycan’ın talep ettiği şekliyle koridor projesinden bahsedilmediğini iddia ediyordu. Zengezur Koridoruna direnen Ermenistan, Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov tarafından “Zengezur Koridorundan ulaşıma engel olan taraf Ermeniler” denilen, ayrıca otoyolların inşasından sonra ülkenin İran sınırından kopacağından ve ilerleyen zamanda Azerbaycan’ın Syunik bölgesinde hak iddia edeceğinden endişe ediyordu. NOT: Azerbaycan, terörist faaliyetleri durdurmak için 20 Eylül 2023 tarihinde Dağlık Karabağ’da kontrolü ele geçirdi.

İki ülke arasındaki bu sıkıntıyı fırsat bilen Trump, “savaşları bitiren lider” iddiası ve bence esas, aşağıda detaylı yazacağım “Çin” unsuru nedeniyle iki ülkeyi ABD’ye davet etti. Aliyev ve Paşinyan, Trump’ın ev sahipliğinde 8 Ağustos’ta barış deklarasyonuna imza attı. İki ülke arasındaki bütün çatışmaları bitiren bu anlaşma, ayrıca Azerbaycan’ı Ermenistan üzerinden Nahçıvan’a bağlayacak olan Zengezur Koridorunun kurulmasını ve “Trump Yolu” de denilen bu koridorun 99 yıl boyunca ABD’li bir şirket tarafından işletilmesini içeriyor.

Sosyal medya hesaplarımda 16 Temmuz’da “ABD, Zangezur Koridorunu yönetirse!” dediğimde, 9 Ağustos tarihinde ABD-Ermenistan-Azerbaycan arasındaki anlaşma henüz imzalanmamıştı. Sanırım “ABD’nin Zengezur’u yönetmesi” ile ilgili iddiayı Türkiye’de ilk ileri süren olabilirim. Bu durum, o günlerde çok fazla gündem olmamıştı.

Zengezur Koridoru, (bence) sadece Çin’in işine yarayacaktır.

Rusya değil Çin, Trump ve gelecekteki ABD Başkanları için “tek” mücadele unsurudur. Çin, güçlenirse Rusya’nın gücü zora girer (Rusya, OBOR etkisiyle Çin’in Orta Asya’da güçlenmesinden hoşnut değil).

Çin ile mücadele eden Trump için Rusya’nın Çin’e karşı gücü, azalmamalıdır. Belki bu yüzden Trump, Ukrayna görüşmelerinde Rusya’nın elini güçlendiriyor ve hatta Putin’i Alaska’da ağırlaması ile Avrupalı liderleri ağırlaması farklı oluyor. Hatta Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov,

ABD, Çin’e karşı Rusya’yı zayıflatacak şeyler yapmaz. Bu yüzden Trump ve Zengezur’u 99 yıl boyunca yönetecek gelecekteki ABD Başkanları, Çin’in Zengezur’u kullanmasını zorlaştıracaktır (hatta kilitleyebilir).

“ABD’nin Zengezur’u kontrol etmesi, daha önce burayı kontrol eden Rusya’nın hoşuna gitmeyebilir” gibi yorumlar olsa bile Rusya, olumsuz şeyler söylemedi ve hatta Putin, Ukrayna desteği için Trump’tan memnun gibi duruyor.

ABD, Çin’in Orta Koridordan Avrupa’ya ihracatını zorlaştırabilir. Bu durum, Türkiye’nin istisnasız her üründe Avrupa’nın en önemli ve en büyük tedarikçisi olması için elini iyice güçlendirebilir.

• Bir mal, kamyon ile Türkiye’den Avrupa’ya azami 7 günde teslim edilirken herhangi bir sorun olmaz ise 40’lık konteyner içinde Çin’den Kuzey Koridor ile 14-18 gün, Orta Koridor ile 16-20 gün ve deniz yolu ile 28-40 günde teslim edilebilir (1). NOT: Maersk, Orta Koridoru kullanarak Nagoya’dan Ambarlı’ya 22 günde taşıma yaptı.
• Bir mal, Türkiye’den Avrupa’ya hiç elleçlenmeden tek seferde taşınabilirken Orta Koridor (2) ile Çin’den Avrupa’ya giderken en 3 ülkenin gümrüğünde işlem yapmalı, Hazar Denizinden ve Karadeniz’den geçmeli, en az 6 tren istasyonunda elleçlenmeli (hat ve işletme değişimi) ve 4 limanda aktarılmalı (taşıma modu değişim), en az 2 kere taşıma modu değişimi olmalı. Her elleçlenme ve aktarma, aslında tehlike olup konteyner içinde bile olsa malların hasarlanma olasılığı, bir yerden bir yere tek seferde taşınmasından çok yüksektir.
• Çin-Moğolistan veya Kazakistan-Rusya-Avrupa hattı olan Kuzey Koridoru, özellikle kışın soğuk iklim nedeniyle olumsuz etkilenebilir ve ayrıca Ukrayna Savaşı dolayısıyla Rusya ve Avrupa arasındaki olumsuz ilişkiler nedeniyle etkili olamayabilir.

Türkiye, “Transit” ülke olarak Tedarik Zincirin “bir parçası” değil “tedarik” ülkesi olarak tedarik zincirinin bütünü olmalı ve lojistiği, bunu desteklemelidir.

“Türkiye, Pekin’i Londra’ya bağlıyor” veya “”Zengezur Koridoru, Çin’den İngiltere’ye uluslararası ticaret hattını daha verimli hale getirecek” demek yerine “Londra, Türkiye’den alıyor ve bunlar, Türkiye’den bir hafta içinde Londra’ya sapasağlam teslim ediliyor.” diyelim. NOT: Çin’den Avrupa’ya giden bir malın

(1) Realising the Potential of the Middle Corridor, OECD, 2023; Middle Trade and Transport Corridor: Policies and Investments to Triple Freight Volumes and Halve Travel Time by 2030, World Bank, 2023;
(2) Çin-Kazakistan-Azerbaycan-Türkiye veya Gürcistan-Avrupa veya Çin-Kırgızistan-Özbekistan-Türkmenistan-Azerbaycan-Türkiye veya Gürcistan-Avrupa